Thách thức trong tiếp cận vốn và giải pháp cải thiện cho doanh nghiệp khởi nghiệp

Như đã thấy ở phần trước, hệ sinh thái hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp khởi nghiệp ở Việt Nam đang ngày càng phong phú hơn với sự tham gia của cả khu vực công và tư. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng hành trình tiếp cận vốn của các startup vẫn còn vô vàn rào cản. Những thách thức này không chỉ đến từ cơ chế, chính sách mà còn nằm ở chính nội tại các doanh nghiệp non trẻ. Để giúp hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam thật sự cất cánh, chúng ta cần nhận diện rõ những điểm nghẽn hiện nay và đề xuất các giải pháp khả thi, thực tế.

Một trong những thách thức lớn nhất đối với startup khi tiếp cận vốn chính là thiếu tài sản đảm bảo. Hầu hết các ngân hàng thương mại truyền thống đều yêu cầu doanh nghiệp chứng minh năng lực tài chính, có tài sản thế chấp, hoặc có lịch sử tín dụng tốt. Điều này hoàn toàn không phù hợp với các công ty mới thành lập, vốn chỉ có ý tưởng và tinh thần khởi nghiệp. Rất nhiều doanh nghiệp trẻ, dù sở hữu mô hình kinh doanh triển vọng, vẫn phải dừng bước hoặc hoạt động cầm chừng chỉ vì không thể đáp ứng điều kiện vay vốn.

Bên cạnh đó, thiếu minh bạch tài chính và năng lực quản trị yếu cũng là rào cản phổ biến. Doanh nghiệp khởi nghiệp thường được sáng lập bởi những người trẻ, có chuyên môn về kỹ thuật hoặc sản phẩm nhưng chưa được đào tạo bài bản về tài chính, kế toán hoặc xây dựng kế hoạch kinh doanh. Họ thiếu hồ sơ tài chính rõ ràng, không có báo cáo lãi lỗ chuyên nghiệp, và cũng chưa xây dựng được hệ thống quản trị rủi ro. Khi tiếp cận các nhà đầu tư hoặc ngân hàng, điều này khiến họ mất điểm nghiêm trọng, bất chấp ý tưởng sáng tạo đến đâu.

Ngoài ra, thiếu thông tin và kỹ năng huy động vốn cũng là một vấn đề cần đặc biệt lưu ý. Không ít startup không biết nên bắt đầu từ đâu để gọi vốn, không rõ nên tìm đến quỹ nào, chương trình nào, hoặc viết hồ sơ như thế nào cho thuyết phục. Sự hạn chế này không hẳn do năng lực yếu mà đôi khi đến từ việc thiếu kết nối trong hệ sinh thái, cũng như thiếu nền tảng kiến thức kinh doanh.

Từ góc độ hệ thống, chính sách hỗ trợ hiện nay vẫn còn manh mún và thiếu liên kết. Mặc dù các bộ, ngành, địa phương đều đã ban hành nhiều chương trình hỗ trợ, nhưng giữa các cấp và các cơ quan vẫn còn tình trạng chồng chéo, thiếu phối hợp, dẫn đến hiệu quả bị hạn chế. Đôi khi, một doanh nghiệp có thể thuộc diện ưu tiên vay vốn ở cấp Trung ương nhưng lại không đủ điều kiện ở cấp địa phương, gây cản trở quá trình triển khai.

Ngoài ra, việc phân bổ vốn chưa thực sự dựa trên nhu cầu thị trường. Các chương trình hỗ trợ thường có tiêu chí chung chung, không phù hợp với đặc thù từng ngành, từng mô hình khởi nghiệp. Trong khi đó, một số quỹ đầu tư mạo hiểm trong nước còn quá thận trọng, chủ yếu "đi sau" các startup đã có doanh thu, làm giảm tính năng động và khả năng chấp nhận rủi ro – điều vốn là đặc trưng của đầu tư vào khởi nghiệp.

Vậy đâu là những giải pháp có thể cải thiện thực trạng này?

Thứ nhất, cần thiết kế các sản phẩm tài chính phù hợp hơn với startup. Các ngân hàng, thay vì chỉ dựa vào tài sản thế chấp, có thể xây dựng các mô hình đánh giá tín dụng dựa trên tiềm năng tăng trưởng, lịch sử giao dịch, đội ngũ sáng lập, và công nghệ sử dụng. Các mô hình này đã được áp dụng thành công tại nhiều quốc gia và hoàn toàn có thể điều chỉnh phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Thứ hai, cần nâng cao năng lực tài chính và quản trị cho startup. Thay vì chỉ rót vốn, các quỹ đầu tư và tổ chức hỗ trợ cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về lập kế hoạch tài chính, quản lý dòng tiền, kiểm soát chi phí, định giá doanh nghiệp, v.v. Những kỹ năng này không chỉ giúp doanh nghiệp gọi vốn thành công hơn mà còn vận hành bền vững hơn.

Thứ ba, cần kết nối hệ sinh thái tài chính một cách liên thông và minh bạch hơn. Một nền tảng trực tuyến tập trung thông tin về tất cả các chương trình hỗ trợ, quỹ đầu tư, ưu đãi vay vốn, cùng với hướng dẫn cụ thể từng bước sẽ giúp các startup tiếp cận thông tin dễ dàng hơn. Việc này nên được chủ trì bởi một cơ quan đầu mối như Bộ Kế hoạch & Đầu tư hoặc Bộ Khoa học & Công nghệ.

Thứ tư, cần tạo ra các chính sách bảo lãnh tín dụng thông minh cho startup. Thay vì để các doanh nghiệp tự "bơi" với ngân hàng, Nhà nước có thể đóng vai trò trung gian bảo lãnh một phần khoản vay dựa trên tiêu chí kiểm định chất lượng ý tưởng và mô hình kinh doanh. Mô hình này đã được áp dụng ở Hàn Quốc, Singapore với kết quả tích cực.

Cuối cùng, khuyến khích các nguồn vốn thay thế như crowdfunding, token hóa tài sản, P2P lending... cũng là cách mở rộng kênh tài chính. Tất nhiên cần kiểm soát và điều chỉnh phù hợp, nhưng đây là hướng đi linh hoạt và tiềm năng lớn trong tương lai gần.

Nhìn chung, để doanh nghiệp khởi nghiệp thực sự tiếp cận được vốn một cách hiệu quả và bền vững, cần một tư duy đổi mới không chỉ ở phía doanh nghiệp, mà cả trong hệ thống tài chính và chính sách quốc gia. Giải quyết được nút thắt vốn chính là mở ra cánh cửa lớn cho đổi mới sáng tạo và tăng trưởng kinh tế trong kỷ nguyên số.

Castihub tổng hợp