Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu chuyển mình mạnh mẽ dưới tác động của công nghệ, đổi mới sáng tạo và xu hướng số hóa, doanh nghiệp khởi nghiệp – hay còn gọi là startup – đã và đang trở thành một hiện tượng nổi bật không chỉ tại các quốc gia phát triển mà còn ở những nền kinh tế đang chuyển đổi như Việt Nam. Doanh nghiệp khởi nghiệp không chỉ đơn thuần là những doanh nghiệp mới thành lập mà còn là biểu tượng của tinh thần đổi mới, sáng tạo và dám đương đầu với rủi ro để tạo ra giá trị khác biệt trên thị trường. Việc nhận diện rõ các đặc trưng cơ bản của doanh nghiệp khởi nghiệp sẽ giúp phân biệt chúng với các mô hình kinh doanh truyền thống, đồng thời làm sáng tỏ lý do vì sao startup lại có sức hút mạnh mẽ đến vậy trong kỷ nguyên mới.

Đặc trưng đầu tiên và quan trọng nhất của doanh nghiệp khởi nghiệp chính là tính đổi mới sáng tạo. Đổi mới sáng tạo không chỉ thể hiện ở sản phẩm hay dịch vụ mà còn ở cách tiếp cận thị trường, mô hình kinh doanh, phương pháp quản trị và ứng dụng công nghệ. Một doanh nghiệp khởi nghiệp thành công thường tạo ra một giải pháp khác biệt để giải quyết một vấn đề hiện hữu theo cách hiệu quả hơn so với các phương pháp truyền thống. Ví dụ, nền tảng gọi xe Grab không chỉ đơn thuần là một dịch vụ vận tải mà còn là sự tái định nghĩa mô hình logistics đô thị dựa trên nền tảng công nghệ và dữ liệu lớn. Tương tự, các startup trong lĩnh vực công nghệ tài chính (fintech) tại Việt Nam như MoMo, Timo hay Finhay đang thay đổi cách người tiêu dùng tiếp cận dịch vụ ngân hàng, tiết kiệm và đầu tư – điều mà các ngân hàng truyền thống trước đây chưa làm được hoặc chưa làm hiệu quả.

Ảnh minh họa

Một đặc trưng khác của doanh nghiệp khởi nghiệp là tốc độ phát triển nhanh và khả năng mở rộng quy mô mạnh mẽ. Startup thường hướng đến việc chiếm lĩnh thị trường thông qua chiến lược tăng trưởng đột phá, được hỗ trợ bởi công nghệ và vốn đầu tư mạo hiểm. Chính vì vậy, những năm đầu của doanh nghiệp khởi nghiệp không nhất thiết phải có lợi nhuận, mà tập trung vào việc xây dựng nền tảng người dùng, hoàn thiện sản phẩm và tạo ra vị thế cạnh tranh trên thị trường. Nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực thương mại điện tử như Tiki, Sendo hay Shopee đã phải chấp nhận lỗ kéo dài để đổi lấy tốc độ tăng trưởng và độ phủ thị trường, với kỳ vọng rằng sau khi chiếm được thị phần lớn, lợi nhuận sẽ đến từ quy mô kinh doanh.

Doanh nghiệp khởi nghiệp cũng có đặc điểm nổi bật về mô hình tổ chức linh hoạt và đội ngũ nhân sự tinh gọn. Khác với các tập đoàn truyền thống có hệ thống quản lý phân tầng và cồng kềnh, startup vận hành với cấu trúc mở, khuyến khích sự sáng tạo và tinh thần chủ động trong từng thành viên. Môi trường làm việc tại các startup thường năng động, nơi mà mọi ý tưởng đều được lắng nghe và thử nghiệm. Điều này tạo điều kiện cho việc thích ứng nhanh với thay đổi thị trường, đồng thời tạo ra một nền văn hóa doanh nghiệp sáng tạo và đột phá. Tuy nhiên, chính sự linh hoạt này cũng đòi hỏi người làm việc trong startup phải có tinh thần trách nhiệm cao, sẵn sàng chấp nhận rủi ro và liên tục học hỏi để thích nghi với những thay đổi liên tục.

Một yếu tố không thể thiếu khi nhắc đến doanh nghiệp khởi nghiệp là khả năng chấp nhận rủi ro cao. Hoạt động trong môi trường đầy biến động và cạnh tranh khốc liệt, startup thường đối mặt với nhiều thách thức như thiếu vốn, thị trường chưa rõ ràng, sản phẩm còn trong giai đoạn thử nghiệm hoặc chưa được kiểm chứng. Theo thống kê của CB Insights, khoảng 70% startup trên thế giới thất bại trong vòng ba năm đầu hoạt động, nguyên nhân phổ biến là thiếu nhu cầu thị trường, cạn vốn hoặc đội ngũ không phù hợp. Tuy vậy, tinh thần chấp nhận thất bại và học hỏi từ thất bại lại là một trong những giá trị cốt lõi giúp hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển mạnh mẽ. Ở nhiều quốc gia như Hoa Kỳ, việc từng khởi nghiệp thất bại không phải là điều đáng xấu hổ, mà trái lại, là minh chứng cho trải nghiệm quý giá và khả năng kiên cường của nhà sáng lập.

Cuối cùng, đặc điểm cốt lõi không thể thiếu của một doanh nghiệp khởi nghiệp chính là tầm nhìn toàn cầu và tham vọng tạo ra tác động xã hội lớn. Ngay từ những ngày đầu thành lập, nhiều startup đã hướng đến thị trường quốc tế hoặc ít nhất là khu vực. Điều này giúp mở rộng không gian phát triển, tận dụng lợi thế cạnh tranh xuyên biên giới và tiếp cận các nguồn lực quốc tế. Ở Việt Nam, những doanh nghiệp như Sky Mavis – công ty đứng sau tựa game blockchain Axie Infinity – hay Elsa Speak – ứng dụng luyện nói tiếng Anh bằng AI – là những ví dụ điển hình cho khát vọng vươn ra toàn cầu ngay từ xuất phát điểm trong nước. Không chỉ tập trung vào lợi nhuận, nhiều startup còn hướng đến mục tiêu phát triển bền vững, giải quyết các vấn đề xã hội và môi trường như bảo vệ nguồn nước, xử lý rác thải, giáo dục chất lượng hay sức khỏe cộng đồng.

Tổng kết lại, doanh nghiệp khởi nghiệp mang trong mình nhiều đặc điểm riêng biệt, từ tính đổi mới sáng tạo, tốc độ tăng trưởng nhanh, tổ chức linh hoạt, khả năng chấp nhận rủi ro cao đến tầm nhìn toàn cầu và trách nhiệm xã hội. Những yếu tố này không chỉ làm nên sự khác biệt của startup so với các mô hình doanh nghiệp truyền thống, mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển năng động của nền kinh tế hiện đại. Việc hiểu rõ các đặc trưng này là nền tảng quan trọng để xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp, phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp bền vững và nuôi dưỡng tinh thần doanh nhân thế hệ mới.

CASTI Hub tổng hợp