Trong những năm gần đây, vấn đề biến đổi khí hậu đã trở thành mối quan tâm hàng đầu không chỉ ở cấp độ toàn cầu mà còn ở từng quốc gia cụ thể. Việt Nam, với đặc điểm là quốc gia ven biển, dân số đông và nền kinh tế đang phát triển nhanh, là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất trước tác động của biến đổi khí hậu. Việc hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) không chỉ là cam kết về mặt chính trị và đạo đức mà còn là con đường tất yếu để bảo vệ nền kinh tế, đời sống người dân và sự phát triển bền vững trong tương lai. Trong hành trình đó, năng lượng tái tạo đóng vai trò then chốt, không chỉ giúp giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch mà còn tạo ra cơ hội lớn về công nghệ, việc làm và chuyển đổi mô hình kinh tế.

Tại Hội nghị COP26 diễn ra năm 2021 ở Glasgow, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã chính thức tuyên bố cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Đây là một bước ngoặt lớn trong chính sách khí hậu của Việt Nam, thể hiện quyết tâm của đất nước trong việc cùng cộng đồng quốc tế ứng phó với khủng hoảng khí hậu. Tuy nhiên, để hiện thực hóa cam kết này, Việt Nam cần triển khai một loạt biện pháp cải cách sâu rộng trong các lĩnh vực như năng lượng, giao thông, xây dựng, nông nghiệp và công nghiệp. Trong số đó, lĩnh vực năng lượng – vốn là nguồn phát thải khí nhà kính lớn nhất – đóng vai trò trung tâm và mang tính quyết định.

Ảnh minh họa

Năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió, đang ngày càng chứng minh được tiềm năng to lớn trong quá trình chuyển đổi năng lượng của Việt Nam. Với đường bờ biển dài hơn 3.000 km, cường độ bức xạ mặt trời cao và gió ổn định ở nhiều vùng miền, Việt Nam có điều kiện tự nhiên rất thuận lợi để phát triển các nguồn năng lượng sạch. Trong vài năm trở lại đây, đặc biệt từ năm 2019, việc bùng nổ đầu tư vào điện mặt trời đã đưa Việt Nam trở thành một trong những thị trường năng lượng tái tạo phát triển nhanh nhất Đông Nam Á. Các dự án điện gió ngoài khơi và trên bờ cũng đang được thúc đẩy mạnh mẽ với quy mô ngày càng lớn và công nghệ ngày càng hiện đại.

Vai trò của năng lượng tái tạo không chỉ nằm ở việc cắt giảm khí thải CO₂ mà còn mang lại nhiều lợi ích khác về kinh tế và xã hội. Thứ nhất, năng lượng tái tạo giúp giảm sự phụ thuộc vào than đá – một loại nhiên liệu hóa thạch gây ô nhiễm nặng nề và ngày càng trở nên đắt đỏ do chi phí môi trường và áp lực từ các thị trường tài chính quốc tế. Thứ hai, ngành công nghiệp năng lượng sạch có tiềm năng tạo ra hàng trăm nghìn việc làm mới, từ khâu sản xuất thiết bị, lắp đặt cho đến vận hành và bảo trì. Thứ ba, việc phát triển năng lượng tái tạo phân tán, đặc biệt ở nông thôn và vùng sâu vùng xa, có thể giúp tăng cường khả năng tiếp cận điện và giảm thiểu bất bình đẳng trong phát triển.

Tuy nhiên, việc thúc đẩy năng lượng tái tạo ở Việt Nam cũng gặp không ít thách thức. Hạ tầng truyền tải chưa đồng bộ và không theo kịp tốc độ phát triển các dự án điện mặt trời và điện gió là một trong những rào cản lớn nhất hiện nay. Việc thiếu cơ chế giá ổn định, rõ ràng và dài hạn cho các nhà đầu tư cũng khiến cho nhiều dự án bị chậm tiến độ hoặc không thể triển khai. Bên cạnh đó, việc quy hoạch chưa đồng bộ, thủ tục hành chính còn phức tạp và thiếu cơ chế đấu nối minh bạch cũng là những điểm nghẽn cần được tháo gỡ. Ngoài ra, thách thức về công nghệ lưu trữ năng lượng và quản lý lưới điện thông minh cũng cần được chú trọng để đảm bảo tính ổn định và hiệu quả của hệ thống khi tỷ trọng năng lượng tái tạo ngày càng tăng.

Để vượt qua những thách thức đó, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu, đồng thời huy động nguồn lực quốc tế thông qua tài chính khí hậu, chuyển giao công nghệ và hỗ trợ kỹ thuật. Các chính sách khuyến khích đầu tư vào năng lượng tái tạo cần được thiết kế một cách dài hạn, ổn định và phù hợp với định hướng phát triển bền vững. Bên cạnh đó, công tác đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nâng cao nhận thức cộng đồng và phát triển thị trường carbon nội địa cũng là những yếu tố hỗ trợ quan trọng trong lộ trình Net Zero của Việt Nam.

Trong tương lai, vai trò của năng lượng tái tạo không chỉ dừng lại ở việc thay thế than đá hay dầu mỏ mà còn mở ra cơ hội hình thành một nền kinh tế xanh, tuần hoàn và ít phát thải. Việt Nam, với lợi thế tự nhiên và vị trí địa chính trị chiến lược, hoàn toàn có thể trở thành trung tâm năng lượng sạch của khu vực nếu biết tận dụng thời cơ và triển khai các chính sách một cách quyết liệt, bài bản và minh bạch. Net Zero không phải là một đích đến đơn giản, nhưng là con đường tất yếu để bảo vệ môi trường sống, nâng cao chất lượng cuộc sống và khẳng định vai trò của Việt Nam trong cộng đồng quốc tế đang cùng hướng về một tương lai phát triển bền vững.

CASTI Hub tổng hợp