Trong quá trình hoạch định chiến lược và triển khai các hoạt động kinh doanh, việc thấu hiểu ngành nghề mà doanh nghiệp đang tham gia cùng với nhận diện rõ các đối thủ cạnh tranh là điều kiện tiên quyết để tồn tại và phát triển bền vững. Phân tích ngành và đối thủ cạnh tranh không chỉ cung cấp bức tranh tổng thể về thị trường mà còn giúp doanh nghiệp nhận ra vị trí hiện tại của mình, tìm kiếm cơ hội, né tránh rủi ro, và thiết kế chiến lược phù hợp nhằm đạt được lợi thế cạnh tranh lâu dài. Đây là một trong những nội dung trọng yếu của quản trị chiến lược, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang biến đổi nhanh chóng dưới ảnh hưởng của công nghệ, chính trị và hành vi tiêu dùng.

Trước hết, cần phải hiểu ngành là một tập hợp các doanh nghiệp cùng cung cấp các sản phẩm hoặc dịch vụ tương tự, hướng đến cùng một nhóm khách hàng và thỏa mãn cùng một nhu cầu cốt lõi. Việc phân tích ngành sẽ tập trung vào các yếu tố như quy mô thị trường, tốc độ tăng trưởng, mức độ tập trung hay phân tán của các doanh nghiệp trong ngành, rào cản gia nhập, sức mạnh của nhà cung cấp và người mua, cũng như mức độ cạnh tranh nội bộ giữa các đối thủ hiện tại. Trong nhiều mô hình chiến lược, phân tích ngành thường được thực hiện thông qua mô hình năm áp lực cạnh tranh của Michael Porter. Mô hình này giúp doanh nghiệp đánh giá mức độ hấp dẫn của ngành cũng như xác định các yếu tố có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận dài hạn.

Mức độ cạnh tranh trong nội bộ ngành là yếu tố đầu tiên cần được chú ý. Khi có quá nhiều doanh nghiệp cùng chia sẻ một thị trường, mức độ cạnh tranh sẽ trở nên gay gắt, dẫn đến việc doanh nghiệp phải giảm giá, tăng chi phí tiếp thị hoặc liên tục đổi mới sản phẩm để giữ chân khách hàng. Ở những ngành có tốc độ tăng trưởng chậm hoặc thị trường đã bão hòa, áp lực cạnh tranh càng lớn, đòi hỏi doanh nghiệp phải có chiến lược định vị rõ ràng và hiệu quả. Ngược lại, trong những ngành đang tăng trưởng nhanh, cơ hội cho các doanh nghiệp mới hoặc doanh nghiệp mở rộng quy mô là rất lớn.

Ảnh minh họa

Một yếu tố khác cũng ảnh hưởng đến cấu trúc ngành là mối đe dọa từ các đối thủ tiềm năng. Các doanh nghiệp mới gia nhập ngành có thể mang theo những nguồn lực mạnh mẽ, mô hình kinh doanh đổi mới hoặc công nghệ hiện đại. Tuy nhiên, mức độ đe dọa này còn phụ thuộc vào rào cản gia nhập ngành như vốn đầu tư ban đầu, bằng sáng chế, thương hiệu, mạng lưới phân phối hay chính sách pháp lý. Nếu rào cản gia nhập cao, ngành sẽ ít bị xáo trộn và doanh nghiệp hiện tại có thể duy trì vị thế. Nếu rào cản thấp, doanh nghiệp phải luôn trong tư thế sẵn sàng ứng phó với sự xuất hiện của đối thủ mới.

Sức mạnh của nhà cung cấp và người mua cũng ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của ngành. Khi nhà cung cấp nắm quyền lực lớn, họ có thể áp đặt giá cao hơn hoặc hạn chế chất lượng nguyên vật liệu, gây khó khăn cho doanh nghiệp. Tương tự, khi người mua có nhiều lựa chọn và khả năng chuyển đổi giữa các thương hiệu dễ dàng, họ sẽ đòi hỏi giá thấp hơn và chất lượng dịch vụ tốt hơn, làm giảm biên lợi nhuận của doanh nghiệp. Vì vậy, việc tìm kiếm nguồn cung ổn định, xây dựng mối quan hệ chiến lược với khách hàng và nâng cao giá trị trải nghiệm là điều thiết yếu.

Mối đe dọa từ sản phẩm thay thế là một yếu tố không thể bỏ qua trong phân tích ngành. Các sản phẩm hoặc dịch vụ khác nhau nhưng có thể thỏa mãn cùng một nhu cầu khách hàng sẽ cạnh tranh gián tiếp với nhau. Ví dụ, ngành vận tải truyền thống phải đối mặt với sản phẩm thay thế như dịch vụ đặt xe công nghệ hoặc chia sẻ xe. Việc xác định đúng các sản phẩm thay thế giúp doanh nghiệp mở rộng tầm nhìn và chủ động đổi mới trước khi bị đào thải.

Song song với việc phân tích ngành, việc nhận diện và đánh giá các đối thủ cạnh tranh trực tiếp là bước tiếp theo cần thực hiện. Đối thủ cạnh tranh là những doanh nghiệp cùng phục vụ một phân khúc khách hàng và thường xuyên xuất hiện trong cùng một tâm trí người tiêu dùng. Phân tích đối thủ giúp doanh nghiệp hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu, năng lực cốt lõi và chiến lược thị trường mà các đối thủ đang theo đuổi. Đây cũng là cách để doanh nghiệp tìm ra cơ hội khác biệt hóa, định vị thương hiệu rõ ràng hơn và xác định những yếu tố tạo nên lợi thế cạnh tranh riêng biệt.

Phân tích đối thủ không chỉ dừng lại ở việc quan sát từ bên ngoài như sản phẩm, giá cả, quảng cáo hay mạng lưới phân phối mà còn cần xem xét cả văn hóa doanh nghiệp, quy trình nội bộ, mức độ đầu tư vào nghiên cứu và phát triển. Trong nhiều trường hợp, những thông tin gián tiếp từ khách hàng, nhân sự cũ hoặc nhà cung cấp cũng có thể cung cấp góc nhìn sâu hơn về năng lực thật sự của đối thủ.

Cuối cùng, phân tích ngành và đối thủ không phải là một hoạt động thực hiện một lần rồi bỏ qua. Thị trường luôn biến động, đối thủ luôn thay đổi chiến lược và công nghệ luôn tiến hóa. Việc liên tục cập nhật thông tin, điều chỉnh phân tích và phản ứng linh hoạt sẽ giúp doanh nghiệp duy trì được tính cạnh tranh và thích nghi kịp thời với môi trường. Chỉ khi hiểu rõ mình đang đứng ở đâu, đang đối đầu với ai và thị trường vận hành như thế nào, doanh nghiệp mới có thể xây dựng được một chiến lược phát triển đúng đắn, hiệu quả và bền vững trong dài hạn.

CASTI Hub tổng hợp