1. Pháp lý dành cho Startup

Đa số các nhà khởi nghiệp đều vướng mắc pháp lý và lúng túng trong khâu quản lý công việc dẫn đến những hậu quả khó lường đáng tiếc. Việc hiểu biết pháp luật là điều tất yếu trong việc khởi nghiệp thành công.

Hoạt động kinh doanh là các hoạt động ảnh hưởng đến các thành viên khác trong xã hội. Do đó, các hoạt động này được sự quản lý của pháp luật hiện hành nhằm đảm bảo quyền lợi cho mọi người trong xã hội.

Hơn ai hết, những nhà khởi nghiệp phải nắm rõ quyền lợi và trách nhiệm của mình khi tham gia sản xuất, kinh doanh, cung cấp dịch vụ cho xã hội.Xuất phát từ nhu cầu đó, các dịch vụ tư vấn pháp luật và các chương trình tư vấn pháp luật miễn phí đang phát triển nở rộ để phục vụ cho cộng đồng khởi nghiệp còn đang chập chững ở nước ta.

Từ hình thức hoạt động kinh doanh đến vấn đề bản quyền:

Đến với các buổi tư vấn khởi nghiệp, câu hỏi đầu tiên của các bạn trẻ khởi nghiệp là nên chọn mô hình công ty cổ phần hay công ty trách nhiệm hữu hạn, cách thức đăng ký kinh doanh…

Rất nhiều trường hợp đáng tiếc khiến các bạn khởi nghiệp ở Việt Nam thất bại nặng nề do không hiểu rõ hai loại mô hình này gây ra. Một số ví dụ kinh điển là có bạn khởi nghiệp ký hợp đồng với đối tác xong xuôi mới phát hiện đó không phải là đại diện hợp pháp của đối tác! Các bạn không hiểu biết về vấn đề “đại diện pháp lý chính thức” là gì nên rơi vào hoàn cảnh thua lỗ, bị lừa rất đáng tiếc!

Đi sâu vào các vấn đề này các bạn trẻ trở nên lúng túng và đôi khi chịu thiệt thòi khi chọn sai mô hình cho hoạt động kinh doanh của mình khiến việc chia lợi nhuận hay tiến hành các bước phát triển công ty trở nên vướng mắc. Những cập nhật của pháp luật nước ta, không phải ai cũng có thể nắm bắt kịp thời và hiều rõ. Từ những thiếu sót đó, khởi nghiệp thường rất hay vướng mắc ngay từ khâu đầu tiên này- đăng ký doanh nghiệp!

Những câu hỏi về bản quyền và sở hữu trí tuệ

Bảo hộ sở hữu trí tuệ ở Việt Nam hiện chỉ có hiệu lực trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam. Mặc dù đã qua nhiều năm tham gia thị trường quốc tế nhưng các nhà khởi nghiệp ở Việt Nam còn nhận thức rất mơ hồ về vấn đề này.

Một số nhà kinh doanh còn quan niệm rằng chỉ cần thay đổi thiết kế một chút là các doanh nghiệp khác có thể “lách luật” và có sản phẩm na ná bạn. Tuy nhiên, ở các nước phát triển, việc đăng ký và bảo vệ sở hữu trí tuệ, thương hiệu vô cùng được coi trọng. Thậm chí các doanh nghiệp khác dù có “lách luật” để nhái thương hiệu hay kiểu dáng của các đối thủ cũng bị dư luận lên án và bị coi là mất tự trọng thảm hại.

Thời gian để đăng ký thành công một sản phẩm sở hữu trí tuệ ở Việt Nam là khoảng 1 năm. Các bước gồm đăng ký, phản hồi, thông báo, thẩm định và cấp chứng nhận. Tuy thời gian kéo khá dài nhưng nếu được công nhận các sản phẩm, thương hiệu đăng ký sẽ được bảo hộ bắt đầu từ ngày đăng ký. Chi phí cho việc này thực ra không quá khổng lồ như ở nước ngoài nên lời khuyên từ các luật sư là các bạn khởi nghiệp nên thực hiện bước này nhanh chóng để tránh các rủi ro pháp lý sau này.

Kiến thức pháp luật để tạo công bằng và hiệu quả trong quản lý

Khi khởi nghiệp, các bạn sẻ trở thành người cung cấp công ăn việc làm cho người khác. Hiểu biết về luật lao động, bảo hiểm xã hội, chế độ hưu, thai sản… là điều các bạn phải nắm rõ để không gây thiệt thòi hoặc tranh chấp về sau.

Ngay cả khi là người làm công ăn lương thì những kiến thức này cũng giúp các bạn tránh bị bóc lột và lạm dụng sức lạo động.

Kiến thức pháp luật cho các loại hình kinh doanh đặc thù

Công việc kinh doanh của bạn có liên quan đến vốn nước ngoài không? Có thuộc loại hình kinh doanh nhà nước cho phép không? Hoạt động kinh doanh của ban có vi phạm quyền lợi, ảnh hưởng đến các hoạt đông khác của xã hội không? Tùy vào ngành nghề, mô hình kinh doanh của bạn mà các bạn phải tìm hiểu và tìm đến các chuyên gia tư vấn luật pháp để trả lời các câu hỏi đó.

Khá nhiều bạn bạn trẻ khởi nghiệp khi chuyển sang một số hoạt động kinh doanh khác đã vấp phải những lỗi căn bản và bó tay nhìn doanh nghiệp mình chịu xử phạt mà đáng ra có thể tránh khỏi nếu tìm hiểu trước. Những sai lầm như vậy đôi khi dẫn đến giải thể doanh nghiệp và người đứng đầu thường chịu thiệt thòi rất to lớn.

Khởi nghiệp không dành cho những ai còn mơ hồ về kiến thức pháp luật, các bạn nên tìm hiểu thật kỹ trước khi bắt tay khởi nghiệp nhé!

2. Pháp lý dành cho Nhà đầu tư

Trong vài năm gần đây, các dự án khởi nghiệp nhận vốn từ nhà đầu tư để phát triển mạnh ngay sau đó phần nào đã thay đổi quan điểm của các nhà đầu tư. Các quỹ đầu tư mạo hiểm, các nhà đầu tư cá nhân có thêm một kênh trong công cụ phát triển tài chính của mình.

Nhưng cuộc chơi này cũng không ít rủi ro mà các nhà đầu tư cần phải lưu ý.

Thẩm định pháp lý

Nhà đầu tư thường quyết định đầu tư trên cơ sở đánh giá về khả năng sinh lợi hơn là các vấn đề pháp lý của Startup. Tuy nhiên, ở Việt Nam, đâu là điều  cần xem xét kỹ.

Startup có thể là một dự án của cá nhân, nhóm cá nhân, một doanh nghiệp theo Luật doanh nghiệp, một dự án của doanh nghiệp đó hoặc một dự án hợp tác giữa nhiều bên. Khâu thẩm định tư cách pháp lý nhằm tránh việc rót vốn sẽ phát sinh nhiều rủi ro pháp lý và tuân thủ sau này. Các câu hỏi đặt ra như: Startup đó có được thành lập hợp pháp hay không? Sản phẩm, dịch vụ có bị hạn chế kinh doanh hay có rào cản pháp lý nào không? Startup đó đã có những giấy phép, chấp thuận cần thiết chưa? Vấn đề sở hữu trí tuệ đó đã được đảm bảo hay chưa, do ai sở hữu?...

Việc thẩm định pháp lý đối với Startup tất nhiên không quá gắt gao nhưng là việc cần thiết. Đó nên là một công cụ trong cơ chế kiểm soát rủi ro đầu tư, đồng thời có thể lấy cam kết từ chính các Startup. Nếu họ vi phạm thì hợp đồng đầu tư sẽ vô hiệu.

Cơ chế rót vốn

Khi huy động vốn, các Startup thường đưa ra nhiều các kế hoạch và mục tiêu kinh doanh cụ thể để thuyết phục nhà đầu tư. Đó cũng là công cụ để nhà đầu tư ràng buộc bằng những cam kết pháp lý để các Startup nỗ lực thực hiện sau đó. Cụ thể nhất là việc giải ngân từng giai đoạn tương đương với các mục tiêu đã cam kết.

Các dự án Startup Việt Nam hiện tại thường có quy mô nhỏ hơn so với mặt bằng chung của khu vực và thế giới, họ thường chấp thuận các cơ chế cấp vốn mà nhà đầu tư đề xuất. Hay nói cách khác, trong quan hệ giao dịch này, thông thường, nhà đầu tư ở “cửa trên” và các Startup ở “cửa dưới”.

Tại Việt Nam chưa có quy định riêng biệt cho việc đầu tư vốn vào các dự án khởi nghiệp nên cơ chế sẽ theo các quy định chung. Trong trường hợp Startup chỉ là nhóm cá nhân hoặc cá nhân không phát triển dự án Startup thành doanh nghiệp, việc đầu tư theo cơ chế góp vốn và phân chia lợi ích theo quy định của Bộ luật Dân sự. Còn nếu là doanh nghiệp thì đầu tư mua phần vốn góp hoặc cổ phần theo Luật doanh nghiệp, nếu vốn đầu tư nước ngoài thì theo cơ chế ban đầu của Luật đầu tư.

Lưu ý về hợp đồng góp vốn đầu tư

Nhà đầu tư cần đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng một bộ hợp đồng đầu tư quy định đầy đủ, chi tiết, chặt chẽ. Các văn bản này được soạn thảo sao cho vừa phù hợp với quy định của pháp luật vừa bảo vệ được quyền và lợi ích của mỗi bên. Theo đó, một số điều khoản quan trọng trong hợp đồng đầu tư vào Startup mà nhà đầu tư cần lưu tâm khi tiến hành như sau:

(i) Cam kết về quyền sở hữu: các cam kết đó phải thể hiện quyền sở hữu duy nhất và toàn bộ của Startup đối với sản phẩm, dịch vụ, cam kết về quyền sở hữu trí tuệ, về các tài sản liên quan tại thời điểm đầu tư.

(ii)Cam kết cổ đông sáng lập: đó là các cam kết các cổ đông chung tay phát triển Startup với năng lực đảm bảo như mong muốn của nhà đầu tư, bởi vì đội ngũ của Startup cũng là một yếu tố quan trọng trong quyết định đầu tư của nhà đầu tư.

(iii) Điều khoản chống pha loãng: khi Startup thực hiện huy động vốn tại vòng đầu tư hợp lệ tiếp theo, Startup được định giá với trị giá nhất định, thì số vốn góp mà nhà đầu tư đã góp sẽ không bị giảm (hoặc bị pha loãng), để đảm bảo tỷ lệ của phần vốn góp của nhà đầu tư trên tổng số vốn góp vào dự án sẽ không thay đổi theo đó.

(iv) Quyền ưu tiên mua bán khi có nhà đầu tư mới: trong những trường hợp xảy ra bất kỳ sự kiện thanh khoản nào liên quan đến Startup như có nhà đầu tư mới, sự sáp nhập, bán lại một phần hay toàn bộ dự án… thì nhà đầu tư được hưởng quyền ưu tiên thoái vốn trước tiên khi đạt được tỷ suất lợi nhuận mong muốn.

Tóm lại, trong việc đầu tư vào các dự án Startup, nhà đầu tư cần nắm rõ pháp lý để tránh các rủi ro cơ bản và đảm bảo tính hợp pháp cho kênh đầu tư đầy tiềm năng này. Bên cạnh đó, việc biết và hiểu được các vấn đề pháp lý cơ bản sẽ giúp nhà đầu tư thiết lập được các “luật chơi” và các phương án giải quyết hợp pháp khi có vướng mắc phát sinh.

Tổng hợp (Quỳnh Như)