Các nhà sáng lập tham gia vào dự án chủ yếu là vì ý tưởng khởi nghiệp và tiềm năng thành công. Tuy nhiên, đây vẫn chưa đủ là động lực để thúc đẩy họ nỗ lực tối đa. Suy cho cùng, chỉ ý tưởng không thôi thì sẽ không nuôi sống gia đình họ, vì vậy, tiền luôn là yếu tố quan trọng.

Tuy vậy, ở giai đoạn đầu, các công ty khởi nghiệp nhiều khi còn không có đủ doanh thu để trả lương, nên một trong những cách phổ biến nhất để thúc đẩy và hỗ trợ những người đồng sáng lập là chia cổ phần của công ty khởi nghiệp. Dưới đây là kinh nghiệm chia cổ phần của công ty khởi nghiệp ở giai đoạn đầu.

Tại sao nên phân chia cổ phần sở hữu giữa các nhà đồng sáng lập startup?
Câu trả lời khá đơn giản - để thúc đẩy lòng trung thành. Phân chia cổ phần sở hữu là sự phân bổ mức độ sở hữu của một người trong một doanh nghiệp. Đây là tài sản đắt nhưng có giá trị nhất. Nếu một người đồng sáng lập sở hữu một số cổ phần công ty của bạn, người ấy sẽ tự động được trao một số quyền hạn trong quá trình ra quyết định. Điều này nâng cao sự nhiệt tình của những người đồng sáng lập đồng thời thể hiện lòng biết ơn và sự tôn trọng của bạn đối với họ. Phân bổ cổ phần thể hiện tầm quan trọng của đóng góp của mỗi thành viên trong nhóm cho công ty, điều này thúc đẩy các đối tác của bạn nỗ lực hết mình.

Lưu ý: các nhà đầu tư đặc biệt chú ý đến cách những người đồng sáng lập phân bổ cổ phần sở
hữu vì nó cho họ biết về sự gắn bó và đoàn kết trong đội. Ví dụ, trong một đội gồm ba người đồng sáng lập, một người sở hữu 80% cổ phần của startup và hai người còn lại chỉ 10%, thì các nhà đầu tư có thể sẽ nghi ngờ lòng tin ở đội ngũ này.

Ai được nhận vốn chủ sở hữu khởi nghiệp?

Khi nghĩ về cách phân bổ cổ phần sở hữu trong một startup, câu hỏi đầu tiên nên là: ai sẽ có phần?
Không chỉ những người đồng sáng lập mà còn cả những người khác như nhà đầu tư, nhân viên chủ chốt hoặc cố vấn tham gia vào phân chia cổ phần của startup. Có các cấp độ ưu tiên trong danh sách. Người đồng sáng lập đứng đầu tiên, sau đó lợi ích của các nhà đầu tư sẽ được xem xét. Nếu bạn có một cố vấn hoặc một giáo sư đóng góp cho dự án khởi nghiệp, hãy đưa những người này lên trước những nhân viên đầu tiên của bạn.
Theo quy định, các cố vấn khởi nghiệp độc lập được nhận tối đa 5% cổ phần (hoặc không có cổ phần nào). Các nhà đầu tư yêu cầu 20-30% cổ phần của công ty khởi nghiệp, còn những người sáng lập nên nhận được trên 60% tổng số. Bạn cũng có nên để lại một số vốn khả dụng (5%), nhưng đừng quên phân bổ 10% cho nhân viên. Dựa trên những kỹ năng nổi bật nhất của những người đồng sáng lập, hãy xác định rõ vai trò của họ trong công ty và giao các chức danh công việc. Quan trọng cần đề cập là trong khi phân trách nhiệm, những người mới khởi nghiệp nên nghĩ về những kỳ vọng dài hạn của họ. Điều đó có nghĩa là cần hiểu rõ tương lai nghề nghiệp của mình cùng với những trách nhiệm & rủi ro tiềm ẩn. Bỏ lại tất cả những bất ổn phía sau và cởi mở với đội.

Người đồng sáng lập và những nhân viên đầu tiên

Trước khi chia cổ phiếu cho những người sáng lập, bạn cần hiểu ai là ai. Điều quan trọng là nhận ra sự khác biệt giữa những nhân viên đầu tiên với những người đồng sáng lập. Điều này sẽ giúp bạn xây dựng một hệ thống thứ bậc rõ ràng trong công ty và tránh những bất đồng nội bộ.
Trước hết, nhân viên làm việc theo hợp đồng lao động. Họ có một mức lương và giờ làm việc cố định. Nhân viên không chịu bất kỳ rủi ro lớn nào khi làm việc cho bạn - và từ phía bạn, việc sa thải và thay thế người này trở nên dễ dàng hơn. Trên thực tế, bạn có thể thấy khó sa thải họ, nhưng chắc chắn, rằng việc này sẽ nhanh chóng và ít gây tổn thương hơn. Theo quy định, những nhân viên đầu tiên chỉ gia nhập startup sau khi startup đó đã nhận được tài trợ ban đầu và tăng quy mô lên 5 người trở lên. Ngược lại, một người đồng sáng lập không có lương hàng tháng nhưng sở hữu một phần cổ phần của startup do hợp đồng cổ phần mà công ty khởi nghiệp đề nghị ký kết. Người này đóng vai trò tích cực trong việc ra quyết định và thể hiện sự gắn kết cao. Những người đồng sáng lập có thể làm việc “24/7” hoặc chỉ vài giờ mỗi tuần như một công việc bán thời gian. Động lực chính của họ là ý tưởng và đó là lý do tại sao những người đồng sáng lập có xu hướng tư duy dài hạn và giỏi hoạch định chiến lược.
Những người này tham gia vào công ty khởi nghiệp của bạn trước khi được rót vốn ban đầu và làm việc với dự án ngay từ đầu. Tuy nhiên, nếu một người đồng sáng lập đột ngột rời khỏi công ty, điều này sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ nhóm và hoạt động kinh doanh. Về mặt pháp lý, cổ phần của những người sáng lập sẽ thuộc về những người này và điều này sẽ làm đau đầu nhóm khởi nghiệp. Trừ khi hợp đồng lao động khởi nghiệp quy định khác, cổ phần vốn sở hữu sẽ bị lãng phí. Đó là lý do tại sao bạn nên suy nghĩ rõ ràng khi kết hợp hợp đồng đồng sáng lập với các thỏa thuận ban đầu.

Quyền mua cổ phiếu của nhân viên

Những nhân viên tận tụy cũng có thể được nhận một tỷ lệ nhỏ cổ phần, còn được gọi là quyền mua cổ phần của nhân viên. Nói một cách đơn giản, quyền mua cổ phần là nhân viên được trao quyền để mua một số lượng cổ phần nhất định trong tổng số lượng cổ phần của công ty. Các công ty tư nhân, và đặc biệt là các công ty khởi nghiệp, thường sử dụng phương án quyền mua cổ phần để thưởng cho các nhân viên chủ chốt của họ. Bạn có thể cân nhắc dành 10% vốn chủ sở hữu khởi nghiệp của mình cho những nhân viên tận tâm nhất. Quyền mua cổ phiếu của nhân viên thường chia thành hai loại: thưởng thông thường (outright award) và thưởng dựa trên hiệu suất. Thưởng dựa trên hiệu suất cũng được gọi là thưởng khuyến khích. Các công ty hoặc thưởng mua cổ phần thông thường (trả trước) hoặc theo lịch trình đấu giá, tức là họ cấp quyền mua cổ phần khuyến khích mỗi khi đạt được các mục tiêu cụ thể.
Trong trường hợp một công ty khởi nghiệp muốn mở rộng ra nước ngoài, các phương án quyền mua cổ phần của nhân viên cũng có thể áp dụng cho các nhóm ở nước ngoài làm việc trong một trung tâm R&D phần mềm. Ở giai đoạn tăng trưởng, các startup tìm kiếm các cơ hội thay thế, cân nhắc những ưu và khuyết điểm ở nước ngoài. Kết quả là, họ tìm thấy các tài năng CNTT ở các quốc gia lân cận khác. Có tư duy định hướng sản phẩm, các chuyên gia công nghệ địa phương rất quan tâm đến việc đóng góp vào thành công của công ty khởi nghiệp của họ (ngay cả khi họ làm việc từ xa). Một số công ty công nghệ của Mỹ đã sử dụng quyền mua cổ phiếu cho các nhóm phát triển phần mềm của họ ở Ukraine.

Kế hoạch quyền mua cổ phiếu cho các nhà phát triển nước ngoài

Ví dụ, ở Ukraine, có nhiều nhóm phát triển phần mềm nước ngoài hoạt động với vai trò là một trung tâm phát triển ở nước ngoài của các công ty công nghệ có trụ sở tại Mỹ. Được làm việc với tư cách là các nhà thầu độc lập, các nhà phát triển sẽ không có quyền tiếp cận hệ thống thưởng khởi nghiệp.

Trong khi đó, các kỹ sư phần mềm địa phương nhận thấy mình là một phần của nhóm khởi nghiệp và họ sẽ rất nỗ lực đóng góp. Tất nhiên, những người đồng sáng lập thường cân nhắc việc thưởng cho các nhân viên ở nước ngoài của họ bằng quyền mua cổ phiếu. Theo quy định mới của năm 2017, các nhà thầu độc lập của Ukraine đầu tư tiền ra nước ngoài và giữ tài sản ở các quốc gia khác trở nên dễ dàng hơn. Do đó, quyền mua cổ phiếu của nhân viên từ các công ty nước ngoài đã trở nên khả thi ở Ukraine.

Ở Ukraine, một nhà phát triển có nghĩa vụ nộp thuế ngay sau khi ký thỏa thuận quyền mua cổ phiếu của nhân viên và sau đó một lần nữa khi nhận cổ phiếu. Tình trạng này khiến các công ty lựa chọn loại quyền mua cổ phiếu khác được gọi là các chương trình cổ phiếu ảo. Về cơ bản, cổ phiếu ảo là ích lợi dành cho những nhân viên chọn lọc mà không có quyền sở hữu thực sự cổ phiếu vốn chủ sở hữu. Giá trị của cổ phiếu ảo tuân theo giá thị trường của cổ phiếu thực của startup. Nhân viên sẽ được khen thưởng khi đáp ứng các tiêu chí nhất định. Công ty sẽ thanh toán khoản chênh lệch giữa giá ban đầu của cổ phiếu và giá hiện tại (coi như người lao động đã bán cổ phiếu của mình).

Tùy thuộc vào cơ chế tính tiền thưởng, có hai loại chương trình cổ phiếu ảo sau:
• “trả đủ giá trị” (sau khi “bán” cổ phiếu ảo của họ, nhân viên được trả theo giá thị trường hiện tại của cổ phiếu của mình;

• “chỉ tăng giá” (người sử dụng lao động tính toán sự khác biệt giữa giá trị của cổ phiếu tại thời điểm ký kết quyền mua cổ phiếu với giá trị hiện tại của cổ phiếu).

Quyền mua cổ phiếu ở các công ty khởi nghiệp có thể có rủi ro

Quan trọng nhất là phải hiểu rằng quyền mua không phải là vốn chủ sở hữu hoặc cổ phần trong công ty khởi nghiệp. Các chương trình quyền mua cổ phiếu chỉ cho nhân viên quyền mua cổ phiếu của công ty khởi nghiệp. Quyền mua cổ phiếu rất hữu ích khi startup không thể đưa ra mức lương cạnh tranh. Bằng cách này, người sử dụng lao động có thể thuê nhân viên với mức lương thấp hơn.

Tuy nhiên, những người mới khởi nghiệp nên nhớ rằng loại phần thưởng này khá rủi ro. Một mặt, nếu công ty hoạt động tốt, người có quyền mua cổ phiếu sẽ có thể mua được một lượng cổ phiếu được xác định trước. Vì bạn đồng ý với mức giá cố định, nên nếu giá cổ phiếu sẽ tăng và bạn sẽ kiếm được một món hời. Mặt khác, nếu công ty thất bại với quyền mua cổ phiếu thì cổ phiếu sẽ chẳng có giá trị.

Đối với nhân viên, điều quan trọng là phải hiểu tỷ lệ sở hữu của họ. Có vẻ như quyền mua 10.000 cổ phiếu là một con số thực sự tốt, nhưng nó không có ý nghĩa gì trừ khi bạn hiểu tỷ lệ phần trăm của chúng. Ví dụ: 10.000 có thể là 10% (10.000 của 100.000) hoặc 1% (10.000 của 1.000.000) tổng lượng cổ phiếu. Vì vậy, hãy tìm hiểu thêm thông tin về vòng đầu tư gần đây và giá trị thị trường của công ty bạn.

Theo Cục Thông tin KH&CN Quốc gia – Bộ KH &CN