Thung lũng Silicon được cho là nơi một vài người trong garage hay phòng ký túc xá có thể là khởi đầu của những công ty thay đổi thế giới. Nó đã xảy ra với Apple và Microsoft vào những năm 1970, AOL những năm 1980, Amazon, Yahoo và Google những năm 1990 và Facebook những năm 2000.

Nhưng trong thập niên 2010s, dường như đã lâm vào tình trạng “hạn hán” startup. Mọi người vẫn khởi nghiệp. Nhưng startup lớn thành công “trẻ tuổi” nhất, Facebook, cũng đã 13 tuổi.

Cho đến năm ngoái, Uber tưởng như sẽ trở thành “người khổng lồ” công nghệ mới nhất của Thung lũng Silicon. Nhưng hiện giờ, CEO của Uber đã phải từ chức trong sự chỉ trích, châm biếm và tương lai của công ty bị hoài nghi.

Các công ty công nghệ khác đã ra đời được 10 năm, nhưng dường như vẫn còn rất xa mới đạt đến đẳng cấp “người khổng lồ công nghệ”. Airbnb - công ty công nghệ có giá trị cao nhất của Mỹ sau Uber - trị giá 31 tỷ USD, chỉ tương đương 7% giá trị của Facebook. Những tên tuổi khác, như Snap, Square hay Slack, còn ít hơn.

Chuyện gì đang xảy ra?

Jay Zaveri - nhà đầu tư của Công ty Social Capital ở Thung lũng Silicon - cho biết: “Khi nhìn vào những startup như Google và Amazone trong những năm 1990, cảm giác đó là những nhà thám hiểm Columbus và Vasco da Gama đang giương buồm ra khơi”. Zaveri cho rằng: Những người tiên phong trong thế giới Internet hái được những quả gần mặt đất nhất như công cụ tìm kiếm, mạng xã hội và thương mại điện tử. Những người đến sau như Pinterest, Blue Apron, thành ra “trâu chậm uống nước đục”.

Tuy nhiên, chuyện không chỉ có vậy. Những người khổng lồ công nghệ càng ngày càng giỏi dự đoán và ngăn ngừa các mối đe dọa đối với sự thống trị của họ. Họ đã làm điều này bằng cách mở rộng mạnh mẽ vào các thị trường mới và “bắt” lấy các đối thủ tiềm năng khi vẫn còn tương đối nhỏ. Một số nói rằng họ kiểm soát tốt hơn và khóa chặt các phần chính của cơ sở hạ tầng Internet, đóng lại những con đường mà các công ty Internet sớm sử dụng để tiếp cận thị trường đại chúng.

Kết quả: một ngành công nghiệp nổi tiếng với sự thay đổi dần chuyển hóa thành thế giới độc quyền, bị chi phối bởi một số ít công ty công nghệ vẫn luôn được tiếng thơm nâng đỡ cho các startup mới.

Những người khổng lồ công nghệ

Nhiều người trong Thung lũng Silicon biết câu chuyện về những người công ty tuyệt vời như Digital Equipment Corporation, Sun Microsystems, AOL và Yahoo đã bị hạ bệ như thế nào. Nhà đầu tư mạo hiểm Phin Barnes cho biết: Những người khổng lồ công nghệ ngày nay đã cẩn thận nghiên cứu những sai lầm của người đi trước và quyết tâm không dẫm phải vết xe đổ đó.

Nhà đồng sáng lập Instagram Kevin Systrom chấp nhận “bán mình” lấy 1 tỷ USD từ Facebook thay vì trở thành công ty độc lập. Ảnh: CNBC/Getty

Với Facebook, thử nghiệm lớn đầu tiên là giới thiệu smartphone. Facebook khởi đầu là trang web trên máy tính để bàn. Để tránh bị “giật mình” như Yahoo, Mark Zuckerberg đã nhận ra tầm quan trọng của các thiết bị di động màn hình cảm ứng và đẩy các kỹ sư của mình sang ưu tiên làm ứng dụng di động. Đồng thời, mua lại các ứng dụng có tiềm năng. Năm 2012, Zuckerberg mua lại Instagram, lúc ấy chỉ có một số ít nhân viên, với giá 1 tỷ USD. Hai năm sau, CEO Facebook mua lại startup ứng dụng tin nhắn WhatsApp với giá còn khủng hơn, 19 tỷ USD.

Zuckerberg đã đi theo mô hình của Google. Năm 2006, Google trả 1,65 tỷ USD mua lại YouTube. Quan trọng nhất, gã khổng lồ này đã mua lại một công ty phần mềm di động vào năm 2005 gần như còn chẳng được ai biết đến: Android, đặt nền tảng cho sự thống trị của Google trên thị trường hệ điều hành smartphone.

Những vụ mua lại này đóng vai trò rất quan trọng. Hiện nay, WhatsApp và YouTube đã trở thành mạng xã hội hàng đầu sau Facebook. Instagram nằm ở nhóm kế tiếp (không tính đến các mạng xã hội Trung Quốc đã chiếm ưu thế trên thị trường tỷ dân quê nhà). Nếu các công ty này vẫn còn độc lập, có thể họ sẽ trở thành đối thủ cạnh tranh chính của Google và Facebook. Nhưng dòng đời đã đưa họ trở thành một phần của Google và Facebook.

Amazon cũng theo đuổi chiến lược tương tự, khi mua lại cửa hàng giày trực tuyến Zappos vào năm 2009 và Quidsi - công ty đứng đằng sau trang web phổ biến với các bà mẹ bỉm sữa Diapers.com - vào năm sau đó.

Cạnh tranh gay gắt

Tuy nhiên, không phải mọi startup công nghệ đều chấp nhận những đề nghị mua lại của các gã khổng lồ. CEO Snapchat Evan Spiegel đã từ chối lời đề nghị 3 tỷ USD từ Mark Zuckerberg vào năm 2013, sau đó đổi tên công ty thành Snap vào năm 2017.

Các nhà đồng sáng lập Snap Bobby Murphy và Evan Spiegel từ chối lời đề nghịa mua lại của CEO Mark Zuckerberg. Ảnh: Heavy/Getty

Facebook đã “đáp lễ” bằng cách xây dựng Instagram với nhiều tính năng của Snapchat để giờ đây nó có lưu lượng người dùng hàng ngày hơn cả “bản gốc”. Instagram còn giới thiệu cả phiên bản với ống kính Snapchat, cho phép mọi người khoe những đồ ăn độc đáo, bắt mắt. Lo ngại về sự cạnh tranh từ Instagram đã gây sức ép lên cổ phiếu của Snap.

CEO Yelp Jeremy Stoppelman đã bác bỏ đề nghị mua lại từ Google và Yahoo, rồi đưa công ty lên sàn vào năm 2012. Tương tự Facebook, Google cũng trả đòn bằng cách phát triển dịch vụ đánh giá (review) địa phương. Theo Stoppelma, Google đã sử dụng sự thống trị của mình trên thị trường tìm kiếm để cung cấp cho sản phẩm của họ những lợi thế không công bằng. Stoppleman tố cáo Google cố tình sắp đặt để các kết quả tìm kiếm liên quan đến Yelp xuất hiện rất sâu khiến Yelp khó thu hút người dùng mới. Yelp đủ lực để phát triển mạnh ở Mỹ, nhưng Stoppelman cho rằng: Thủ thuật của Google khiến công ty khó lòng mở rộng ra nước ngoài.

Mối đe dọa cạnh tranh từ các ông lớn có thể khiến các startup phải bán mình. Như trường hợp của Quidsi, ban đầu đã từ chối lời mời của Amazon. Đáp lại, Amazon đã giảm giá mạnh mặt hàng tã giấy trên website.

Theo Brad Stone viết trên Businessweek, Amazon sẵn sàng thua lỗ 100 triệu USD (ước tính trong ba tháng) cho cuộc chiến này. Chịu không nổi khoản thua lỗ, Quidsi đã phải bán mình cho Amazon vào năm 2010.

Cuộc chiến dai dẳng

Các doanh nghiệp Internet “lão làng” như Yahoo, eBay, Google và Facebook có lợi thế “vờn nhẹ” những con số lớn.

CEO của Lyft Logan Green đã chi hàng triệu đô la để giành thị phần từ Uber. Ảnh: Bloomberg

Vào thời Zuckerberg thành lập Facebook (2004), người ta không mất quá nhiều chi phí để điều hành một trang web, ngay cả khi có hàng triệu người dùng. Vì vậy, Zuckerberg có thể sinh lời một cách nhanh chóng. Khi Facebook tiếp tục phát triển, mạng xã hội này ồ ạt mang về lợi nhuận, tạo lợi thế cho công ty thâu tóm lại các đối thủ tiềm năng hoặc những sáng kiến mới.

Những năm gần đây, thời cuộc đã khác.

Khi các nhà đầu tư nhận ra các công ty công nghệ có thể sinh lời đến mức nào, họ sẵn sàng đổ ngày càng nhiều tiền, tài nguyên để đảm bảo các startup của họ thống trị thị trường. Trớ trêu thay, điều đó khiến mọi người càng khó thu về lợi nhuận.

Đó là tình huống của thị trường chia sẻ xe, nơi Uber và Lyft tiến hành cuộc chiến giá cả trong nhiều năm, tiêu tốn hàng tỷ USD (với Uber) và hàng triệu USD (với các công ty nhỏ). Chuyện tương tự đã xuất hiện trên thị trường phân phối thực phẩm, nơi các công ty chi hàng triệu USD thu hút khách hàng.

Bên cạnh đó, những người khổng lồ ngày càng tăng cường kiểm soát con đường tiếp cận người dùng. Chẳng hạn: Facebook đã lớn lên nhờ lời mời “Hãy cho tôi địa chỉ email của bạn, tôi sẽ mời các bạn của bạn thử dùng Facebook”. Nhưng nay lời mời thân thiện đó đã chuyển thành “Hãy đưa chúng tôi tiền. Chúng tôi sẽ giúp bạn tiếp cận với người dùng và kiếm tiền từ đó”.

Vì vậy, xét về chi phí kỹ thuật, việc làm dịch vụ trực tuyến rẻ hơn bao giờ hết. Nhưng thực tế, các công ty vẫn thường phải chi hàng triệu USD để quảng cáo các ứng dụng, dịch vụ của mình. Phần lớn số tiền đó đổ vào Google và Facebook.

Bản chất của sự đổi mới đang thay đổi

Tuy nhiên, dù những chỉ trích này là có thực, thì điều quan trọng là không nên phóng đại chúng. Bởi nếu một startup thực sự có sản phẩm mới đủ đại chúng, rất khó cho rằng họ không có cách tiếp cận khách hàng, trừ khi họ là những kẻ kinh doanh mơ hồ. Vì thế, ý kiến cho rằng: Những người đi trước đã tranh thủ chộp được những miếng ngon gần nhất, dễ kiếm nhất dường như vẫn là nguyên do chủ yếu hơn cả.

CEO Tesla Elon Musk. Ảnh: Reuters/Stephen Lam

Cách đây vài tháng, thế giới startup đã trải qua cơn “rúng động” vì Juicero, startup nổi lên nhờ bán máy làm nước ép trái cây quá đắt đỏ. Nhưng nhìn từ khía cạnh khác lại cho thấy giới đầu tư đang đấu tranh để phát triển các sản phẩm mang tính đại chúng hơn. Ngay cả những startup độc lập đang nổi hiện nay như Snap, Square, Pinterest cũng chỉ là những món ăn ngon, mà chưa phải món cần thiết, một “thứ” hàng ngày, kiểu như Apple, Amazon hay Google ngày trước.

Chuyện tương tự này từng xảy ra. Những năm 1950, 1960 và 1970 đã có sự bùng nổ đổi mới trong sản xuất bán dẫn. Nhưng cuối cùng, thị trường đi vào ổn định, với một số ít các công ty lớn - Intel, Samsung, Qualcomm - chiếm lĩnh thị trường. Sự đổi mới kiểu “Thung lũng Silicon” ngày nay cũng vậy, chỉ khác là chuyển sang những thứ khác ngoài những con chip silicon.

Trong những năm 1980, Microsoft, Adobe và Intuit nổi lên nhờ làm phần mềm cho máy tính cá nhân. Đến giờ, những công ty này vẫn kiếm được nhiều tiền, nhưng nay đã không còn nhiều không gian cho phần mềm máy tính.

Chuyện tương tự cũng xảy ra với kho ứng dụng và dịch vụ trực tuyến. Google, Facebook và Snap đã “khóa” lại những tuyến đường chính.

Tất nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc đổi mới kết thúc. Nhưng nó có thể trông rất khác so với sự đổi mới chúng ta đã thấy trong 20 năm qua. Chẳng hạn như Tesla, họ được coi như “cánh chim đầu đàn” trong lĩnh vực xe điện.

Vì vậy, ngay cả khi những ông lớn như Google, Facebook và Amazon tiếp tục thống trị thị trường dịch vụ trực tuyến, thì điều đó không có nghĩa họ mãi thống trị như vậy hay vẫn cứ là nhà lãnh đạo đổi mới. Sự đổi mới có thể chuyển theo hướng khác, như xe điện, thiết bị bay không người lái thay vì các ứng dụng phần mềm. Nhiều người có lối nghĩ quán tính rằng: Internet và Thung lũng Silicon là đại diện đổi mới. Nhưng làn sóng tiếp theo có thể trông rất khác với những gì chúng ta từng thấy.

Theo www.songmoi.vn